Ποιό ρόλο παίζει η απόδοση ευθυνών στη χρόνια ασθένεια και το σοβαρό τραυματισμό;

Χρόνια νόσος και απόδοση ευθυνών. Άρθρο του καρδιολόγου Νικόλαου Παναγιωτόπουλου

Χρόνια νόσος και απόδοση ευθυνών.

(Χρόνια νόσος και απόδοση ευθυνών) Μία σημαντική παράμετρος της σοβαρής και χρονίας νόσου και του σοβαρού  τραυματισμού είναι η προσπάθεια του ατόμου που τα αντιμετωπίζει να βρει την αιτία της εμφάνισής τους στη ζωή του. Όλοι οι ασθενείς ψάχνουν να βρουν ποιος και πως τους έφεραν στο σημείο που βρίσκονται. Και πέραν των ψυχολογικών επιπτώσεων που έχει η όποια ερμηνεία δώσουν φαίνεται ότι οι αντιλήψεις τους σχετικά με τα αίτια και τις συνέπειες της ασθένειάς τους διαδραματίζουν  τον πιο σημαντικό ρόλο σε ότι αφορά το βαθμό της ικανοποιητικής ή μη προσαρμογής τους σε αυτή. (Meyerowitz, B.E. 1983. Postmastectomy coping strategies and quality of life. Health Psychology, 2, 117-132).

Χρόνια νόσος και απόδοση ευθυνών : Πεποιθήσεις για τις συνέπειες της κατάστασης των ασθενών.

Συνήθως οι άνθρωποι διαμορφώνουν πεποιθήσεις σχετικά με την ταυτότητα, τα αίτια, τη διάρκεια και τις συνέπειες της κατάστασής τους (Nerentz, D.R., Leventhal, H. 1983. Self-regulation theory in chronic illness in T.G. Burish & L.A. Bradley (Eds), Coping with chronic disease. Research and applications, New York: Academic Press). Ανάλογα με τις ερμηνείες και τις απόψεις που διαμορφώνουν οι ασθενείς και τις αντιλήψεις που ενστερνίζονται, προχωρούν  και στις ανάλογες επιλογές σχετικά με μια θεραπευτική αγωγή και εκδηλώνουν τη διάθεση να την ακολουθήσουν πιστά.

Πολλοί εκείνοι  που πιστεύουν ότι το «κακό που τους βρήκε» είναι από το Θεό την τύχη ή το κάρμα και σε κάθε περίπτωση το αποδίδουν σε μεταφυσικά αίτια (Kohli,N., Dalal, A.K. 1998. Culture as a factor in casual understanding of illness: a study of cancer patients. Psychology and Developing Societies, 10, 115-129).

Χρόνια νόσος και απόδοση ευθυνών : Η αυτοκατηγορία.

Πολύ συχνά οι ασθενείς κατηγορούν τον εαυτό τους για όσα τους έχουν συμβεί.  Πολλές από εκείνες τις πράξεις τους  που θεωρούν ότι αντιβαίνουν τη σωστή συμπεριφορά, οι «αμαρτίες τους» επανέρχονται ως η αιτία του προβλήματός τους. Αυτή η αυτομομφή σύμφωνα με στατιστικές αφορά το 35- 50% των ασθενών που πάσχουν από καρκίνο (Houldin,A.D., Jacobsen, B., Lowery, B.J. 1996. Self-blame and adjustment to breast cancer. Oncological Nursing Forum,23, 75-79). Πολύ συχνή επίσης είναι η αυτοκατηγορία σε άτομα που μετά από τραυματισμό υπέστησαν βλάβη στη σπονδυλική στήλη με νευρολογικά προβλήματα. (Davis, C.G., Lehman, D.R., et. al. 1996. Self-blame following a traumatic event: the role of perceived avoidability. Personality and Social Psychology Bulletin, 22, 557- 567).

Απόδοση των σοβαρών πλοβλημάτων υγείας στην επίδραση τρίτων.

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν όσοι αποδίδουν τα σοβαρά προβλήματα της υγείας τους στην επίδραση τρίτων. Κάποιοι για παράδειγμα θεωρούν ότι ο καρκίνος από τον οποίο πάσχουν είναι αποτέλεσμα μετάδοσής του από τρίτους ή ότι κάποια άτομα ενήργησαν εναντίον τους με αποτέλεσμα να νοσήσουν σοβαρά. Δε σπανίζουν οι περιπτώσεις όπου το άτομο πιστεύει ότι η κακόβουλη παρέμβαση όσων τον εχθρεύονται τον οδήγησαν στην κατάσταση που βρίσκεται. Όσα συνέβησαν αφορούν από μεταφυσικές και μαγικές παρεμβάσεις μέχρι και άμεσες παρεμβάσεις καλύπτοντας μια μεγάλη γκάμα όσων μπορεί να έγιναν από όσους τον μισούν. Αυτές οι σκέψεις πολλές φορές δεν εκφράζονται σε τρίτους και το άτομο  κρατάει μέσα του τις θεωρίες του αυτές οι οποίες το δηλητηριάζουν και το  οδηγούν συχνά σε κατάθλιψη.

Χρόνια νόσος και απόδοση ευθυνών : Όταν ο ασθενής θεωρεί ότι ένοχος είναι ο ίδιος.

Όταν ένοχος θεωρεί ότι είναι ο ίδιος το αίσθημα αυτό  είναι μια εξέλιξη με πολλές και δυσάρεστες συνέπειες. Το άτομο κλείνεται στον εαυτό του αρνούμενο να δεχθεί βοήθεια από τους δικούς του και πολλές φορές αρνείται να λάβει τη φαρμακευτική αγωγή ή να κάνει όσα χρειάζονται για τη βελτίωση της υγείας του. Αυτό συμβαίνει γιατί θέλει να τιμωρήσει τον εαυτό του. Δεν είναι λίγες οι φορές που προσπαθεί να βλάψει τον εαυτό του και κάποιες φορές να θέσει τέρμα στη ζωή του για να αυτοτιμωρηθεί για τις πράξεις του που τον οδήγησαν στη δοκιμασία που περνάει. Σε κάθε περίπτωση πάντως εκείνος που μπαίνει σε μια τέτοια διαδικασία είναι βέβαιο ότι αδυνατεί να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα που αντιμετωπίζει.

Μια υγιής ανάληψη ευθύνης είναι πιο ουσιαστική σε σχέση με την άρνηση.

Υπάρχουν βέβαια κάποιοι που αναλύοντας νεότερες μελέτες υποστηρίζουν ότι κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες θα μπορούσε μια υγιής ανάληψη ευθύνης, εφ’ όσον αυτή υπάρχει,  να οδηγεί σε ουσιαστικότερη προσαρμογή σε σχέση με την άρνηση αυτών που το αποφεύγουν. Είναι ένα δείγμα ότι κατανοούν τα πράγματα πιο αντικειμενικά και αυτό τους οδηγεί σε πιο ρεαλιστική και ουσιαστική αντιμετώπιση του προβλήματός τους. Η συμφιλίωση με την πραγματικότητα είναι το κλειδί για την ουσιαστικότερη βοήθεια της  υγείας ενός πάσχοντα.

Η απόδοση ευθυνών σε τρίτους και ιδιαίτερα όταν αυτό είναι ανεδαφικό αποτελεί μια απόδειξη δυσπροσαρμοστικότητας. Ειδικότερα, η μομφή που στρέφεται προς άλλους ανθρώπους είναι δυνατό να αντανακλά μια γενικότερη τάση του ατόμου να αποφεύγει να αναλάβει την ευθύνη για τη ζωή του, όπως επίσης ένα τρόπο εξωτερίκευσης ανεπίλυτων αισθημάτων θυμού και εχθρότητας, τα οποία απορροφούν και απομυζούν την ενέργεια που απαιτείται για να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες (Di Matteo M.R., Martin L.R., 2011, Εισαγωγή στην ψυχολογία της Υγείας,  Αθήνα, Πεδίο).

Χρόνια νόσος και απόδοση ευθυνών :οι ηλικιωμένοι κατηγορούν τον εαυτό τους συχνότερα.

Από τις σχετικές μελέτες φαίνεται ότι συχνότερα κατηγορούν τον εαυτό τους για τη χρόνια ασθένειά τους οι ηλικιωμένοι ασθενείς σε σχέση με τους νεότερους. Πολλά έχουν ειπωθεί πάνω σε αυτό. Μια από τις εξηγήσεις είναι ότι οι ηλικιωμένοι έχουν ανατραφεί σε εποχές που έδιναν έμφαση στην προσωπική ευθύνη και οι άνθρωποι πίστευαν πολύ στο ότι τελικά ο καθένας παίρνει από τη ζωή του αυτό που του αξίζει. Αντίθετα οι νεότεροι ασθενείς με τη δυναμική της ηλικίας τους είναι πιο ρεαλιστές και έχουν ανατραφεί σε μια εποχή που οι επιστημονικές γνώσεις σχετικά με τα νοσήματα είναι στενά συνυφασμένες με την ερμηνεία των γεγονότων.

Οι νεότεροι είναι σαφώς πιο ενημερωμένοι συνήθως σε σχέση με τους ηλικιωμένους που δε μπορούν να κάνουν χρήση με άνεση των νέων μεθόδων της πληροφορικής που εξασφαλίζουν την πιο άμεση πληροφορία και επικοινωνία με τον κόσμο. Σε κάθε περίπτωση η τοποθέτηση του ασθενούς απέναντι στη νόσο του είναι σημαντική γιατί από αυτή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η πρόοδός του για αυτό θα πρέπει να γίνεται προσπάθεια από φίλους και οικείους να βοηθηθεί ο ασθενής να εξωτερικεύσει τις σκέψεις του και να τις συζητήσει με αυτούς και αν χρειαστεί και με ειδικούς.