Νικόλαος Παναγιωτόπουλος

Κατάθλιψη και άγχος στη χρόνια νόσο.

Είχαμε ξεκινήσει πριν μερικούς μήνες μια προσέγγιση του χρoνίως πάσχοντα από σοβαρή νόσο ασθενή και εκείνου που τραυματίστηκε βαριά  από ατύχημα. Η προσέγγιση αυτή όπως μπορεί κάποιος να διαπιστώσει από τα προηγούμενα άρθρα αφορά όχι το αυστηρά σωματικό πεδίο αλλά τον άνθρωπο ως ψυχοσωματική ενότητα. Η επικαιρότητα ανέστειλε την αρθρογραφία μας όμως εκμεταλλευόμενοι την περίοδο αυτή επανερχόμαστε και θα συνεχίσουμε εναλλάσσοντας τα άρθρα αυτά με σκέψεις για την υγεία.

Συναισθηματική υγεία και βαριά ασθένεια.

Εκείνος ο οποίος βρίσκεται αντιμέτωπος με μια βαριά ασθένεια ή ένα σοβαρό τραυματισμό πρέπει να αντιμετωπίσει πολλές και δύσκολες καταστάσεις. Σίγουρα φαινομενικά η πιο σημαντική του ανάγκη είναι η διατήρηση της σωματικής του υγείας και ισορροπίας. Αυτό είναι εκείνο που διακρίνεται άμεσα. Υπάρχει όμως και εκείνο που είναι πολύ σοβαρό και δεν είναι τόσο εμφανές. Η διατήρηση της συναισθηματικής υγείας του είναι το πιο δύσκολο γιατί η ψυχολογική του δοκιμασία είναι πολύ σκληρή τόσο από τη νόσο όσο και από τις αλλαγές της ζωής του. Όπως έχει νομίζω γίνει αντιληπτό από τη μέχρι τώρα συζήτηση, οι πλευρές της ζωής του βαριά και χρόνια πάσχοντα που υπόκεινται σε σημαντικές αλλαγές, είναι πολλές και σημαντικές. Πέρα λοιπόν από τη σωματική δοκιμασία που σχετίζεται με την έκβαση της νόσου, θα πρέπει να ισορροπήσει εσωτερικά και να εργαστεί για την ανάκτηση μιας αξιοπρεπούς και ποιοτικής ζωής.

Κατάθλιψη και άγχος στη χρόνια νόσο: Η κατάθλιψη και το αρνητικό συναίσθημα.

Η πρώτη δυσκολία σχετίζεται με την εμφάνιση κατάθλιψης. Δε νομίζω ότι χρειάζεται να ορίσει κανείς τι σημαίνει κατάθλιψη, διότι αποτελεί την πιο συχνή παγκόσμια νόσο. Η κατάθλιψη πρακτικά είναι το αρνητικό συναίσθημα, ένα συναίσθημα που οδηγεί σε μια απαξίωση κάθε χαράς και θετικού στη ζωή. Οι άνθρωποι που πάσχουν από κατάθλιψη αντιμετωπίζουν την ασθένειά τους πιο αρνητικά και θεωρούν ότι μπορούν να την ελέγξουν πολύ πιο δύσκολα από εκείνους που δεν εμφανίζουν αυτή τη συναισθηματική διαταραχή. (Murphy, H., Dickens, C., Creed, F., Bernstein, R., 1999. Depression, illness perception and coping in rheumatoid arthritis. Journal of Psychosomatic Research, 46, 155-164). 

Αυτό τους εμποδίζει να αναλάβουν πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση κάποιων προβλημάτων. Η πιο φυσική σκέψη που θα μπορούσε να γεννηθεί σχετικά με την εμφάνιση κατάθλιψης είναι ότι όσο πιο σοβαρή είναι η ασθένεια και όσο πιο απειλητική βιώνεται από τον ασθενή, τόσο μεγαλύτερη θα είναι αυτή. Φαίνεται ότι αυτό δεν ισχύει ακριβώς έτσι.

Κατάθλιψη και άγχος στη χρόνια νόσο: Ο βαθμός της κατάθλιψης δεν είναι ανάλογος της βαρύτητας της νόσου.

Τα καταθλιπτικά συναισθήματα δεν είναι ανάλογα της βαρύτητας της νόσου. Για παράδειγμα, βρέθηκε ότι οι ασθενείς που έπασχαν από ρευματοειδή αρθρίτιδα και πίστευαν ότι η κατάστασή τους ήταν θεραπεύσιμη υπέφεραν από σοβαρότερη κατάθλιψη σε σχέση με όσους θεωρούσαν την πάθησή τους ανίατη.

Ίσως αυτό να εξηγείται με τη λογική ότι οι πάσχοντες από ανίατη νόσο είχαν συμβιβαστεί με την κατάστασή τους, ενώ οι πάσχοντες από μια νόσο που θα μπορούσε να βελτιωθεί ένοιωθαν απογοήτευση που δεν είχαν θεραπευτεί ακόμη (Schiaffino, K.M., Shawaryn, M.A., Blum, D., 1998. Examinating the impact of illness representations on phsychological adjustment to chronic illness. Health Psychology, 17, 262-268). Βάσει των αποτελεσμάτων της ίδιας έρευνας διαπιστώθηκε ότι όσοι ασθενείς αντιλαμβάνονταν τα συμπτώματά τους ως απρόοπτα, βίωναν εντονότερα την κατάθλιψη.

Κατάθλιψη στη χρόνια νόσο: η αίσθηση της υπαιτιότητας.

Ένας ακόμη παράγοντας που βάραινε πολύ την ψυχολογία του ασθενούς ήταν η αίσθηση του ότι είναι υπαίτιος για την εμφάνιση της νόσου του. Είναι π.χ. πολύ πιο καταθλιπτικός εκείνος που τραυματίζεται σοβαρά οδηγώντας μεθυσμένος ή με ιλιγγιώδη ταχύτητα, σε σχέση με εκείνον που απόλυτα νόμιμα περνά με πράσινο και κάποιος απρόσεκτος τον τραυματίζει. Ο τελευταίος ίσως βιώνει περισσότερο οργή που μπορεί και να λειτουργεί ως θετικό συναίσθημα στην προσπάθεια αποκατάστασής του. Η κατάθλιψη είναι ένα  πολύ σημαντικό συναίσθημα και θα πρέπει να καταβάλλεται πολύ μεγάλη προσπάθεια για την αντιμετώπισή  της.

Άτομα με κατάθλιψη φαίνεται ότι παρουσιάζουν μεγαλύτερη θνησιμότητα, μειωμένη λειτουργικότητα και αυξημένο  ιατρικό κόστος. (Evans, G.L., Whitney, F.W. 1998. The role of medical conditions and depression in the functional outcome of stroke survivors: A review and pilot study. Topics in Stroke Rehabilitation, 5, 30-50, Panzarino P.J., 1998. The costs of depression: Direct and indirect; treatment versus nontreatment. Journal of Clinical Psychiatry, 59, 11-14).

Το άγχος στη χρόνια νόσο.

Μια άλλη πολύ συχνή κι σοβαρή συναισθηματική διαταραχή που συνοδεύει τη χρόνια νόσο και το σοβαρό τραυματισμό είναι το άγχος. Ο κόσμος αλλάζει κυριολεκτικά για το άτομο το οποίο μπαίνει στη δοκιμασία της χρόνιας νόσου ή αποκτά μια σωματική αναπηρία μετά από ένα σοβαρό τραυματισμό. Η ζωή του αποκτά μια διαφορετική ροή, το άγνωστο αντικαθιστά τον μέχρι τότε προγραμματισμό του. Δεν ξέρει πως θα εξελιχθούν τα πράγματα, πως θα μπορέσει να ζει πια την καθημερινότητά του με τρόπο θετικό και αξιοπρεπή, γιατί όχι και σχετικά αυτόνομο. Τα εμπόδια που παρουσιάζονται μπροστά του και που θα πρέπει να ξεπεράσει -αν μπορέσει να τα ξεπεράσει- τον γεμίζουν με άγχος. Η ίδια η εξέλιξη της νόσου του φαντάζει σκοτεινή και αβέβαιη.

Ο φόβος και το άγχος ενισχύουν το ένα το άλλο.

Όσο αισιόδοξος και να είναι, όσο κι αν οι προοπτικές της πορείας της νόσου του είναι θετικές, το άγχος και η ανασφάλεια προβάλουν απειλητικά. Ο φόβος είναι πολύ συχνά δεμένος με το άγχος και τα δύο αυτά συμπληρώνουν και ενισχύουν το ένα το άλλο. Θα ήταν λογική μια σκέψη ότι αυτό είναι παροδικό και ότι όσο τα πράγματα θα ξεκαθαρίζουν τα συναισθήματα αυτά θα υποχωρούν. Φαίνεται όμως ότι δεν ισχύει αυτό.

Το άγχος για το μέλλον με την πάροδο του χρόνου αυξάνεται αντί να μειώνεται, επιβαρυνόμενο από την κόπωση μιας πολύ δύσκολης πορείας (Christman N.J. McConnell, E.A. et all. 1998. Uncertainty, coping and distress following myocardial infarction: Transition from hospital to home. Research in Nursing and health.11, 71- 82). Η αντιμετώπιση λοιπόν αυτών των συναισθηματικών διαταραχών αποτελεί βασική προτεραιότητα τόσο για τον ασθενή όσο και τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του.