Νικόλαος Παναγιωτόπουλος

Χρόνια νόσος:Απώλεια ανεξαρτησίας

(Χρόνια νόσος:Απώλεια ανεξαρτησίας) Ένα από τα πιο επιβαρυντικά γεγονότα για την ψυχολογία του χρονίως πάσχοντα και την καθημερινότητά του είναι η υποχρεωτική εξάρτησή του από πρόσωπα και αντικείμενα. Λόγω της εξέλιξης της ασθένειάς του ή της αναπηρίας που προέκυψε από τον τραυματισμό  και των νέων συνθηκών που δημιουργούνται, εμφανίζονται μια σειρά από περιορισμούς που αναγκάζουν τον ασθενή  να στηρίζεται σε άλλους ανθρώπους όπως τα μέλη της οικογένειάς του, μισθωτούς φροντιστές, ιατρούς και νοσηλευτές και άλλους εργαζόμενους στον τομέα υγείας. Και η υποστήριξη όλων αυτών μπορεί να χρειάζεται ακόμη και για τις πιο απλές και βασικές του ανάγκες. Ο ασθενής μπορεί να μην είναι σε θέση να βαδίσει, να φάει, να πάει στην τουαλέτα χωρίς βοήθεια και έτσι φτάνει να εξαρτάται απόλυτα από τους άλλους.

Εξάρτηση του ασθενούς από τρίτους

(Χρόνια νόσος:Απώλεια ανεξαρτησίας) Με αυτό τον τρόπο  στα ήδη υπάρχοντα προβλήματα που έχουν προκύψει  όπως ο πόνος, η αγωνία για τη ζωή του, η ικανοποίηση των βιοποριστικών αναγκών του, προστίθενται και καθημερινές  δυσκολίες που επιδρούν αρνητικά στο σώμα και την ψυχή του και σχετίζονται με την εξάρτησή του από τρίτους και ότι αυτό συνεπάγεται. Έτσι ο ασθενής απογοητεύεται, κατακλύζεται από αρνητικά συναισθήματα και συχνά εγκαταλείπει την προσπάθεια και χάνει το ενδιαφέρον του για τη ζωή με καθοριστικές συνέπειες για την εξέλιξη της νόσου του. Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις όπου θα εμφανιστεί κατάθλιψη (Williamson, G.M.,1998, The central role of restricted normal activities in adjustment to illness and disability: A model of depressed affect. Rehabilitation Psychology, 43, 327-347).

Χρόνια νόσος:Απώλεια σωματικής  ανεξαρτησίας και μια σειρά από άλλες εξαρτήσεις που μπορούν να προκύψουν λόγω της παρουσίας και της εξέλιξης της νόσου

Αν στη σωματική εξάρτηση προστεθούν μια σειρά από άλλες εξαρτήσεις που μπορούν να προκύψουν λόγω της παρουσίας και της εξέλιξης της νόσου, όπως η επιδείνωση της υγείας ή η πιθανότητα θανάτου, η επιβάρυνση λόγω της ηλικίας, η επιδείνωση των οικονομικών λόγω αυξημένων εξόδων και μείωσης του εισοδήματος, η απώλεια φίλων και συντρόφων, μπορεί κάποιος να αντιληφθεί τους λόγους για την εμφάνιση κατάθλιψης. Η συναισθηματική αυτή διαταραχή είναι σημαντική όχι μόνο γιατί επιδεινώνει την ποιότητα ζωής αλλά και γιατί αυξάνει το ιατρικό κόστος και τον κίνδυνο θανάτου ( Panzarino, P.J. Jr. 1998. The costs of depression: Direct and indirect; treatment versus nontreatment. Journal of Clinical Psychiatry, 59, 11-14). Η κατάθλιψη εκτός των άλλων απειλεί τη σωματική, τη γνωστική και την κοινωνική λειτουργικότητα του ατόμου. (Di Matteo M.R., Martin L.R., 2011, Εισαγωγή στην ψυχολογία της Υγείας,  Αθήνα, Πεδίο).

Χρόνια νόσος:Απώλεια ανεξαρτησίας. Όταν ο ασθενής αντιλαμβάνεται ότι η εξάρτηση και η παθητικότητα γίνονται πλέον συνήθειες

Η καλύτερη αντίδραση στην παθητικότητα που επιβάλλει η ασθένεια είναι η ευθεία καταπολέμησή της. Εάν ο ασθενής πέσει στην παγίδα της παραχώρησης μέρους της ανεξαρτησίας του στα χέρια των άλλων κινδυνεύει να συνειδητοποιήσει γρήγορα ότι η εξάρτηση και η παθητικότητα γίνονται πλέον συνήθειες. Είναι πιθανόν να καταλήξει να ζητά βοήθεια ακόμη και για πράγματα που θα μπορούσε να φέρει άνετα  σε πέρας μόνος του. Αυτό γίνεται φανερό σε διάφορες μελέτες. Σε μία από αυτές (Rudberg, M.A., Sager, M.A., Zhang, J., 1996. Risk factors for nursing home use after hospitalizations for medical illness. Journals of Gerontology, 51, 189-194) διαπιστώθηκε ότι δύο από τους παράγοντες που επηρέαζαν την εισαγωγή σε γηροκομείο των ηλικιωμένων ασθενών που είχαν νοσηλευθεί για κάποιο ιατρικό πρόβλημα, ήταν το επίπεδο της ανεξαρτησίας τους πριν την νοσηλεία και το μέγεθος της ανεξαρτησίας που έχασαν κατά τη διάρκεια παραμονής τους στο νοσοκομείο.

Η κατάθλιψη έχει αντιστρόφως ανάλογη ανάπτυξη σε σχέση με διατήρηση κάποιου βαθμού ανεξαρτησίας από το άτομο

Και είναι πολύ σημαντικό όταν ένας χρονίως πάσχων ασθενής δοκιμάζει, χωρίς ασφαλώς να παραβιάζει τα όρια της ασφάλειας που έχουν τεθεί από τους θεράποντες ιατρούς, να ξεπεράσει τα μέχρι τότε όρια της αυτονομίας του επαναπροσδιορίζοντάς τα προς τα πάνω. Είναι πολύ σημαντικό για την αυτοπεποίθησή του να μπορεί να το κάνει κερδίζοντας έδαφος. Η προσπάθεια αυτή βέβαια κρύβει και απογοητεύσεις αλλά ακόμη και αυτές τονώνουν τις προσπάθειες του ασθενούς εφ’ όσον οι στόχοι έχουν τεθεί σε λογικά και υγιή όρια και είναι επιτεύξιμοι. Η συνεχής υποχρεωτική εξάρτηση από τους άλλους μπορεί να αποτελεί σημαντικό πλήγμα για την αίσθηση του εαυτού του ασθενούς.

Εδώ παίζει πολύ μεγάλο ρόλο και η προστατευτικότητα του περιβάλλοντός του που θα συζητηθεί στη θετική και αρνητική της διάσταση σε επόμενο άρθρο. Έχει πάντως φανεί από μελέτες ότι η κατάθλιψη έχει αντιστρόφως ανάλογη ανάπτυξη σε σχέση με διατήρηση κάποιου βαθμού ανεξαρτησίας από το άτομο. Και ειδικότερα η εκδήλωση κατάθλιψης προλαμβάνεται όταν το άτομο ελαττώνει το αίσθημα του αβοήθητου που είναι συχνό σε περιπτώσεις αναπηρίας από τη χρόνια νόσο ή τον τραυματισμό. (Seligman, M.E.P. Helplessness: On depression, development and death. San Francisco, CA: Freeman).

Προσοχή στις οδηγίες του θεράποντα ιατρού 

Βέβαια θα πρέπει να προσέξουμε και το αντίθετο άκρο. Τον ασθενή που για να αποδείξει ότι είναι ικανός να κάνει πράγματα που έκανε και πριν, καταστρατηγεί τις οδηγίες του θεράποντα ιατρού και θέτει σε κίνδυνο την υγεία του και την ίδια τη ζωή του. Στον τομέα της καρδιολογίας δεν είναι λίγα τα παραδείγματα ανθρώπων που ενώ είχαν σαφείς οδηγίες αποφυγής της έντονης σωματικής κόπωσης, λόγω του αισθήματος του υπερβολικού περιορισμού από τον ιατρό τους, παραβιάζοντας τα όρια είχαν πολύ δυσάρεστη εξέλιξη στη ζωή τους.

Προσωπικά, τις δεκαετίες της άσκησης της ειδικότητας του καρδιολόγου, βίωσα δυσάρεστες εκπλήξεις από ασθενείς που αρνούμενοι κάθε συζήτηση πήραν τις προσωπικές αποφάσεις τους που κάποιες φορές ήσαν απόλυτα καταστροφικές. Σε αυτές τις περιπτώσεις η καλύτερη λύση είναι η  εξαντλητική συζήτηση ασθενούς και ιατρού που θα καθορίσει τα ακραία όρια ασφαλείας που μπορεί να δραστηριοποιηθεί ο πρώτος.