Ελληνικά 
English 
Μετα-επικοινωνία σε ιατρική επίσκεψη.Μη λεκτικά μηνύματα,
Η «καλή επικοινωνία» ασθενούς- ιατρού που ξεπερνά μια απλή επαγγελματική συνάντηση μπορεί ασφαλώς να μεταφερθεί μέσα από θετικά λεκτικά μηνύματα. Όμως πολύ σημαντικό ρόλο παίζουν τα λεγόμενα μη λεκτικά μηνύματα που συμπληρώνουν τα λεκτικά και ίσως κάποιες φορές δημιουργούν πολύ θετικότερο κλίμα από όσα τελικά λέγονται. Οι πληροφορίες που μεταδίδονται μέσω εξωλεκτικών ενδείξεων είναι όσα αφορούν τη μετα- επικοινωνία, η οποία ορίζεται ως «η επικοινωνία που αναφέρεται στην επικοινωνία».
Τα μετα- μηνύματα πολλές φορές λένε πολλά περισσότερα.
Τα μετα- μηνύματα πολλές φορές μεταδίδουν πολύ περισσότερες πληροφορίες από ότι οι απλές λέξεις. Ας αναφέρουμε τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα. Με ένα πλατύ χαμόγελο στο πρόσωπο ο ιατρός λέει με ευγενικό και πρόσχαρο τόνο φωνής: «Τώρα φύγετε από εδώ. Δε θέλω να σας ξαναδώ για τουλάχιστον δύο μήνες!» Ποιο είναι το συμπέρασμα που βγαίνει; Ο ιατρός είναι θυμωμένος και απορριπτικός ή μήπως αστειεύεται, ενθαρρύνει τον ασθενή ή ακόμη και του ανακοινώνει ότι η υγεία του έχει ομαλοποιηθεί ώστε δε χρειάζεται άμεσα να υποβληθεί σε κάποιο έλεγχο;
Θετικά και αρνητικά μετα-μηνύματα
(Μετα-επικοινωνία σε ιατρική επίσκεψη) Σε μια άλλη περίπτωση που μια ασθενής ρωτά με αγωνία κάτι για το πρόβλημα της υγείας της ενώ ο ιατρός απαντά «Βεβαίως θα το συζητήσουμε» ενώ την ίδια ώρα αποστρέφει το βλέμμα του από τον ασθενή, σηκώνεται όρθιος, κοιτάζει στην αντίθετη κατεύθυνση από αυτή που βρίσκεται η ασθενής του και πιάνει με το ένα του χέρι το πόμολο που οδηγεί έξω από το εξεταστήριο. Ποιο είναι το μήνυμα που μεταδίδει, θέλει ή δε θέλει να δώσει μια απάντηση;
Κι ένα ακόμη παράδειγμα. Μια νοσηλεύτρια ενημερώνει ένα ασθενή ότι η αλλαγή των επιδέσμων σε ένα πολύ ευαίσθητο τραύμα μπορεί να είναι επώδυνη. Ενώ εξηγεί τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί ακουμπά το χέρι σταθερά στον ώμο του ασθενούς, τον κοιτάζει στα μάτια και του μιλάει με ευγενικό και παρηγορητικό τόνο φωνής. Ποιο είναι το μήνυμα που μεταδίδει; Ναι η διαδικασία είναι δύσκολη αλλά εδώ είμαστε για να την κάνουμε όσο μπορεί πιο ανώδυνη. (Di Matteo M.R., Martin L.R., 2011, Εισαγωγή στην ψυχολογία της Υγείας, Αθήνα, Πεδίο).
Μετα- μηνύματα από την πλευρά του ασθενή
Ας δούμε όμως και μερικά μετα- μηνύματα από την πλευρά του ασθενή. Ένας ασθενής πρόκειται να χειρουργηθεί. Φαίνεται ότι δε μπορεί να κατανοήσει μια απλή απάντηση σε ένα πρακτικό ερώτημα που έχει θέσει και το επαναλαμβάνει τρεις φορές. Την ίδια στιγμή έχει μια έντονη μυϊκή σύσπαση και αδυνατεί να εκτελέσει απλές κινητικές εντολές. Αυτά αποτελούν ένδειξη ότι ο ασθενής είναι κυριευμένος από φόβο και έντονο άγχος. Ο ιατρός τον χτυπάει στην πλάτη και του λέει «μην ανησυχείτε, τα πηγαίνετε πολύ καλά. Όλα θα τελειώσουν χωρίς να το καταλάβετε.» Ταυτόχρονα του χαμογελάει με σιγουριά. Αμέσως ο ασθενής χαλαρώνει και αισθάνεται ότι οι ανησυχίες του γίνονται κατανοητές.
Και ένα ακόμη παράδειγμα. Ο ιατρός ρωτά τον ασθενή να ακολουθεί σωστά τη φαρμακευτική αγωγή και αυτός απαντά «Βέβαια, γιατί να μην την ακολουθώ;» Την ίδια στιγμή και ενώ ο ιατρός τον κοιτάζει ο ασθενής στρέφει αλλού το βλέμμα του. Αυτή η μετα- επικοινωνία φανερώνει ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά παρ’ ότι η λεκτική απάντηση λέει το αντίθετο. Μήπως ο ασθενής δεν είναι ειλικρινής, μήπως ενοχλείται από την ερώτηση γιατί θεωρεί ότι δεν αφορά τον ιατρό ή μήπως του έχει γίνει τόσες φορές από τη σύζυγό του που του προκαλεί εκνευρισμό και δυσφορία; (Di Matteo M.R., Martin L.R., 2011, Εισαγωγή στην ψυχολογία της Υγείας, Αθήνα, Πεδίο).
Οι ασθενείς συχνά φοβούνται να εκφραστούν λεκτικά.
Πολλές φορές οι ασθενείς επειδή φοβούνται να εκφράσουν μέσω λόγων την αντίθεσή τους μέσω λόγου καταφεύγουν σε μη λεκτικούς τρόπους να εκφράσουν τα συναισθήματά τους (Beisecker, A.E., Beisecker, T.D. 1990. Patient information- seeking behaviors when communicating doctors. Medical Care, 28, 19-28). Πολλές φορές αν και οι επαγγελματίες υγείας δεν το ευνοούν, οι ασθενείς επιθυμούν να εκφράσουν απογοήτευση, σύγχυση ή θυμό εξαιτίας της θεραπευτικής αγωγής που τους χορηγήθηκε.
Μπορεί αντί να διαμαρτυρηθούν λεκτικά, να στρέφουν το κεφάλι τους, να αποφεύγουν να κοιτάξουν τους θεράποντες, να δείχνουν μπερδεμένοι. ( Patterson, M.L. 1983. Nonverbal behavior: A functional perspective. New York: Springer- Verlag). Όταν πάλι τους υποβάλλεται το ερώτημα «Καμία απορία;» με ύφος που δείχνει εκ μέρους του ιατρού βιασύνη και αδιαφορία η προφορική απάντηση είναι «όχι» παρ’ όλα αυτά συχνά το πρόσωπο και το σώμα του ασθενούς ακυρώνουν αυτή την απάντηση και δείχνουν ότι αυτό το «όχι» δεν είναι ειλικρινές. (Cormier, L.S. Cormier, W.H., Weisser, R.J. 1984. Interviewing and helping skills for health professionals. Belmont, CA: Wadsworth).
Οι επαγγελματίες υγείας μπορούν να εκφράσουν το δεσμό τους με τους ασθενείς τους με μετα- μηνύματα.
Σε αυτή την αλληλομετάδοση μετα- μηνυμάτων φαίνεται ότι οι επαγγελματίες υγείας έχουν τον πρώτο λόγο καθώς σε σχέση με τους ασθενείς τους μιλούν περισσότερο, κάνουν πιο συχνές παύσεις στο λόγο τους και έχουν πιο συχνά την πρωτοβουλία σε ότι αφορά τη σωματική επαφή κατά την εξέταση (Street, R.L., Buller, D.B. 1987. Nonverbal response patterns in physician/ patient interactions: a functional analysis. Journal of Nonverbal Behavior, 11, 234-35). Οι επαγγελματίες υγείας μπορούν να εκφράσουν το συναισθηματικό δεσμό τους με τους ασθενείς τους με μετα- μηνύματα, τα οποία μπορούν να μεταδοθούν με ένα βλέμμα, κάποιων χειρονομιών και της στάσης του σώματός τους. Οι ασθενείς που βιώνουν αυτή την αντιμετώπιση νοιώθουν τους ασθενείς τους πολύ κοντά και είναι πιο ικανοποιημένοι από τη φροντίδα που λαμβάνουν.
Απλά και σύνθετα μετα- μηνύματα
Τα μετα- μηνύματα μπορεί να είναι πολύ απλά ή και σύνθετα. Μπορεί ένα απλό χαμόγελο να μεταδώσει μήνυμα. Αν όμως συνοδεύεται με βλεμματική επαφή πέντε δευτερολέπτων και την προφορική δήλωση «Νομίζω ότι τα προβλήματα θα λυθούν άμεσα» τότε ο ασθενής λαμβάνει το ισχυρό μήνυμα ότι ο ιατρός εννοεί αυτό που λέει και άρα μπορεί να είναι αισιόδοξος για την έκβαση. Θυμάμαι από την προσωπική μου εμπειρία ένα συνεργάτη μου στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας που κρατούσε τα χέρια του κολλημένα στο θώρακα με το σχηματισμό γροθιάς και μιλούσε με σφιγμένο το στόμα. Το μήνυμα που ασθενείς, συγγενείς λάμβαναν ήταν άγχος, επιφυλακτικότητα και εκνευρισμό. Και πραγματικά αυτό για όσους τον ήξεραν αντανακλούσε την πραγματικότητα. Αλλά επειδή το θέμα της εξωλεκτικής επικοινωνίας είναι πολύ σημαντικό θα προσπαθήσουμε να το αναλύσουμε σε επόμενα άρθρα μας.
Μετα-επικοινωνία σε ιατρική επίσκεψη. Άρθρο του καρδιολόγου Νικόλαου Παναγιωτόπουλου (Ψυχολογία της Υγείας)