Νικόλαος Παναγιωτόπουλος

Τί ακριβώς είναι η ενσυναίσθηση.

(ενσυναίσθηση  σχέση ασθενούς ιατρού) Στο προηγούμενο άρθρο μας είδαμε το πως ορίζουμε την ενσυναίσθηση. Πολύ απλά, είναι το να βλέπει κάποιος τα πράγματα μέσα από τα μάτια κάποιου άλλου. Χωρίς να του ασκεί κριτική προσπαθεί να ταυτιστεί μαζί του ως προς τον τρόπο που αυτός αντιλαμβάνεται τα πράγματα. Η ενσυναίσθηση δεν ταυτίζεται με τη συμπάθεια. Η συμπάθεια δηλώνει τη συμμετοχή στην ψυχική κατάσταση κάποιου που πάσχει και υποφέρει. Πρόκειται για τη έγνοια, τη λύπη ή τον οίκτο που ένας άνθρωπος νοιώθει ή δείχνει για κάποιον άλλο. «Η ενσυναίσθηση [όμως] είναι μια απόπειρα συναισθηματικής ταύτισης με ένα άλλο άτομο, μια προσπάθεια κατανόησης των συναισθημάτων του, όπως το ίδιο τα βιώνει.

Το μοίρασμα των συναισθημάτων του άλλου.

Αφορά το μοίρασμα των συναισθημάτων του άλλου και όχι την έκφραση των προσωπικών συναισθημάτων» (Northouse, P.G., Northouse, L.L. 1985. Health communication: A handbook for health professionals. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall). Άρα για να επιτευχθεί η ενσυναίσθηση το πρόσωπο στο οποίο γίνεται η εστίαση είναι αυτό το οποίο αντιμετωπίζει τη δύσκολη κατάσταση και όχι ο ακροατής. Ο ασθενής και όχι ο ιατρός ή ο νοσηλευτής.
Οι επαγγελματίες υγείας είναι μάρτυρες αναρίθμητων συναισθηματικών αντιδράσεων από πλευράς των ασθενών τους. Αυτές οι αντιδράσεις δε φαίνονται μόνο στο τι λέει ο ασθενής αλλά και στον τρόπο που τα λέει όπως επίσης και στην εξωλεκτική συμπεριφορά του που περιγράφηκε σε προηγούμενα άρθρα.

Η ενσυναίσθηση περιλαμβάνει τη σωστή αναγνώριση των μηνυμάτων που μεταδίδει ο ασθενής σχετικά με την ασθένεια και γενικότερα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. και η ανταπόκριση σε αυτά τα μηνύματα με τρόπο που υποδηλώνει κατανόηση. Περιλαμβάνει επίσης συμπεριφορές που εμπνέουν στους ασθενείς ασφάλεια και άνεση και τους δείχνουν ότι είναι άνθρωποι που χαίρουν εκτίμηση. (Colliver, J.A., Willis, M.S., Robs, R.S., Cohen, D.S., et.al. 1998. Assessment of empathy in a standardized- patient examination. Teaching and Learning in Medicine, 10, 8-11).

Ενσυναίσθηση  σχέση ασθενούς ιατρού.Ένας θεραπευτικός δεσμός.

Ο ιατρός καλείται να αναγνωρίσει με ακρίβεια το συναίσθημα που είναι ζωγραφισμένο στο πρόσωπο του ασθενούς ή χρωματίζει τη φωνή του ή εκφράζεται στις κινήσεις του σώματός του και σε άλλες μη λεκτικές ενδείξεις, έτσι ώστε να μπορέσει πραγματικά να τον κατανοήσει και κατά συνέπεια, να συναισθανθεί και να συμμεριστεί τον πόνο και την αγωνία του (Di Matteo, M.R., Taranta, A. 1979. Nonverbal communication and physician- patient rapport: an empirical study. Professional Psychology, 10, 540-547).

«Η ενσυναίσθηση δεν είναι άρνηση, αποφυγή, ψεύτικη αισιοδοξία, συσκότιση των ζητημάτων μέσα από τη χρήση μιας έξυπνης επαγγελματικής διαλέκτου, ούτε εμψύχωση του αρρώστου όταν η κατάσταση του δεν το επιτρέπει. Αντίθετα, ένας θεραπευτικός δεσμός που χαρακτηρίζεται από το στοιχείο της ενσυναίσθησης προϋποθέτει τη συναισθηματική επαφή, την ακριβή περιγραφή της κατάστασης και το μοίρασμα της γνώσης ,… καθώς και τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος μέσα στο οποίο το άτομο μπορεί να νιώσει ασφάλεια, έτσι ώστε να εκφράσει τις βαθύτερες ανησυχίες του» (Bertman S., Krant, M.J. 1977. To know of suffering and the teaching of empathy. Social Science and Medicine, 11, 639-644).

Οι ιατροί οφείλουν να αναπτύξουν την ικανότητα να επικοινωνούν μέσω της ενσυναίσθησης με τους ασθενείς τους.

Η αναγκαιότητα επικέντρωσης της προσοχής αποκλειστικά στην εμπειρία του ασθενούς απαιτεί από τον επαγγελματία υγείας να αποδεχθεί την εγκατάλειψη του εγωκεντρισμού και να κατευθυνθεί πέρα από τη δική του εμπειρία και τα προσωπικά του συναισθήματα. Η σχέση ασθενούς και ιατρού όπως πολλές φορές αναφέραμε στην προηγούμενη αρθρογραφία μας έχει ως κέντρο τον πρώτο και όχι το δεύτερο. Ο ασθενής είναι εκείνος του οποίου το πρόβλημα πρέπει να λυθεί. (Ενσυναίσθηση  σχέση ασθενούς ιατρού).

Βέβαια η ικανότητα για ενσυναίσθηση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πόσο ανεπτυγμένες είναι οι επικοινωνιακές δεξιότητες του ιατρού (Feighny, K.M., Monaco, M., Arnold, L. 1995. Empathy training to improve physician- patient communication skills. Academic Medicine, 70, 435- 436). Οι άνθρωποι δε διαθέτουν στον ίδιο βαθμό την ικανότητα να κατανοούν και να μεταδίδουν μη λεκτικά μηνύματα, όπως επίσης δεν είναι εξίσου ευαίσθητοι απέναντι στα συναισθήματα των άλλων. Ακριβώς επειδή η ενσυναίσθηση είναι τόσο σημαντική για τη φροντίδα των ασθενών, οι ιατροί που δεν έχουν αναπτύξει επαρκώς τις συγκεκριμένες δεξιότητες μπορούν και οφείλουν να αναπτύξουν την ικανότητα να επικοινωνούν μέσω της ενσυναίσθησης με τους ασθενείς τους (Feighny et.al. 1995).

Τρία σημαντικά πράγματα για την απόκτηση της ενσυναίσθησης.

Για την απόκτηση της ενσυναίσθησης σύμφωνα με το Bertman, S., Krant, M.J. 1997. To know of suffering and the teaching of empathy. Social science and Medicine, 11, 639- 644, απαιτείται προσπάθεια και πειθαρχία σε τρεις σημαντικές συνιστώσες που σχετίζονται με αυτή την ικανότητα.

Η γνωστική συνιστώσα.

Πρώτα η γνωστική συνιστώσα. Αυτή αφορά την προσεκτική παρατήρηση της συμπεριφοράς του ασθενούς και την αναγνώριση του νοήματος όσων βλέπει. Για να αναπτύξει ενσυναίσθηση για τον ασθενή του ο επαγγελματίας υγείας, θα πρέπει να γνωρίζει, έστω διανοητικά, τι είναι αυτό που βιώνει σε σωματικό επίπεδο το άτομο που πάσχει από κάποια συγκεκριμένη ασθένεια ή έχει υποστεί ένα τραυματισμό, καθώς και τις ψυχολογικές επιπτώσεις που συνοδεύουν την κατάσταση που αντιμετωπίζει.

Η  συναισθηματική συνιστώσα.

Ύστερα η συναισθηματική συνιστώσα της ενσυναίσθησης περιλαμβάνει την επίδειξη ευαισθησίας απέναντι σε αυτά που νοιώθει μέσω των λέξεων, των χειρονομιών και των πράξεών του. Ο επαγγελματίας υγείας οφείλει να προσπαθήσει να συνδέσει αυτό που θεωρεί ότι αισθάνεται ο ασθενής με την προσωπική συναισθηματική εμπειρία του ασθενούς σε μια προσπάθεια να κατανοήσει τι πραγματικά βιώνει.

Η επικοινωνιακή συνιστώσα.

Τέλος η επικοινωνιακή συνιστώσα της ενσυναίσθησης περιλαμβάνει την απόδειξη του επαγγελματία της υγείας προς τον ασθενή ότι τον κατανοεί, ότι γνωρίζει τα γεγονότα που σχετίζονται με αυτό που βιώνει και ότι αντιλαμβάνεται με ακρίβεια όσα αισθάνεται τη δεδομένη στιγμή. Για να είναι ενσυναισθητικός ο επαγγελματίας υγείας πρέπει με κάποιο τρόπο να μεταβιβάσει στον ασθενή το μήνυμα ότι λαμβάνει σοβαρά υπόψη τη συναισθηματική εμπειρία του. (Di Matteo M.R., Martin L.R., 2011, Εισαγωγή στην ψυχολογία της Υγείας, Αθήνα, Πεδίο).