Καλλιέργεια αισιοδοξίας των ασθενών.
(Αισιοδοξία ασθενών και υγεία).Μια άλλη σημαντική παράμετρος των ενδεδειγμένων τρόπων συμπεριφοράς ενός ιατρού προς τους ασθενείς είναι η καλλιέργεια της αισιοδοξίας και της θέλησής τους για ζωή (Cousins, N.1976.Anatomy of illness (as perceived by the patient). New England Journal of Medicine, 295, 1458- 1463). Ως αισιοδοξία ορίζεται η τάση θεώρησης των πραγμάτων μέσα από ένα θετικό πρίσμα και η αναμονή αίσιας εκβάσεως.
Μολονότι η αισιοδοξία αποτελεί ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της προσωπικότητας, μάλλον σταθερό και θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ιδιαίτερο γνώρισμα ενός ατόμου που κάνει κάποιους να είναι εκ φύσεως πιο αισιόδοξοι από άλλους, οι ιατροί μπορούν μέσω του λόγου και των πράξεών τους, να εμφυσήσουν την ελπίδα στους ασθενείς και να τους βοηθήσουν να πιστέψουν ότι μπορούν να επιτύχουν μια θετική έκβαση σε σχέση με την κατάσταση της υγείας τους.
Αντιμετώπιση της ασθένειας και η προσαρμογή της στις αλλαγές που αυτή επιφέρει.
Κατά κανόνα, ως θετική έκβαση ορίζεται η καλύτερη υγεία αλλά στις περιπτώσεις όπου κάτι τέτοιο είναι αδύνατο, ως θετική έκβαση μπορεί να θεωρηθεί η επιτυχής αντιμετώπιση της ασθένειας και η προσαρμογή της στις αλλαγές που αυτή επιφέρει. (Di Matteo M.R., Martin L.R., 2011, Εισαγωγή στην ψυχολογία της Υγείας, Αθήνα, Πεδίο). Για παράδειγμα μετά από ένα έμφραγμα του μυοκαρδίου έχει διαπιστωθεί ότι ο ασθενής επηρεάζεται πολύ σημαντικά από τις προσδοκίες των ιατρών σχετικά με την ανάρρωσή του (Cousins, N. 1983. The healing heart: Antidotes to panic and helplessness. New York: W.W. Norton & Co). Μια γυναίκα που έχει υποβληθεί σε χειρουργική αφαίρεση του μαστού λόγω συνήθως καρκίνου, ενδέχεται στα πρώτα στάδια να επηρεαστεί ιδιαίτερα από την αντίδραση των διαφόρων επαγγελματιών υγείας όσον αφορά την αλλαγή της εξωτερικής εμφάνισής της μετά τη χειρουργική επέμβαση (Berger, K., Bostwick, J. III .1984. A woman’s decision: Breast care, treatment, and reconstruction. New York: Ballantine). Επομένως η συμπεριφορά των ιατρών έχει τη δύναμη να αναπτερώσει το ηθικό, να ενισχύσει τις ελπίδες ή να αυξήσει την απογοήτευση που αισθάνονται οι ασθενείς.
Η αντιμετώπιση των ιατρών και η αισιοδοξία ασθενών.
Οι ασθενείς κατά κανόνα δε γνωρίζουν λεπτομέρειες για τα προβλήματα που συνεπάγεται η ασθένειά τους και αγνοούν επίσης κατά κανόνα την πρόγνωσή της. Υπάρχουν βέβαια άπειρες πληροφορίες στο διαδίκτυο, μόνο που εκεί βρίσκονται κατά τέτοιο τρόπο δοσμένες που μόνο σύγχυση και πανικό συνήθως προκαλούν. Έτσι στρέφονται προς τους ιατρούς προκειμένου να αποσπάσουν στοιχεία σχετικά με το τι θα πρέπει να περιμένουν. Οι επαγγελματίες της υγείας διαθέτουν τη δύναμη να επηρεάσουν τους ασθενείς.
Οι προσδοκίες των ιατρών μπορούν να λειτουργήσουν ως αυτοεκπληρούμενες προφητείες ( Rosenthal, R. 1969. Impersonal expectations: Effects of the experimenter’s hypothesis. In R. Rosenthal & Rosnow, R.L. (Eds.) Artifacts in behavioral research. New York Academic Press). Ενώ οι θετικές προσδοκίες μπορούν να κινητοποιήσουν τους ασθενείς, έτσι ώστε να συμβάλουν και αυτοί στη διαδικασία της ανάρρωσής τους, οι χαμηλές προσδοκίες φέρνουν ανάλογα πτωχά αποτελέσματα. Επιπλέον, οι ασθενείς είναι πιθανό ότι θα χάσουν κάθε ελπίδα ανάρρωσής τους όταν οι ιατροί δεν τους δώσουν ελπίδες και ουσιαστικά τους αποκλείσουν κάθε περίπτωση θεραπευτικής αντιμετώπισης της κατάστασης.
Η δυνατότητα των ιατρών στον να επηρεάζουν την ασιοδοξία ασθενών έχει αποδειχθεί ερευνητικά.
Η δυνατότητα των ιατρών να επηρεάζουν την ψυχολογική και παράλληλα τη σωματική κατάσταση των ασθενών έχει αποδειχθεί ερευνητικά. Για παράδειγμα, σε μια μελέτη διαπιστώθηκε ότι οι αιφνίδιοι θάνατοι ασθενών που είχαν υποστεί καρδιακή προσβολή παρουσίαζαν σημαντική αύξηση κατά τη διάρκεια ή αμέσως μετά τις επισκέψεις του ιατρικού προσωπικού στους θαλάμους όπου νοσηλεύονταν (Jarvinen, K.A. 1955. Can wand rounds be a danger to patients with myocardial infarction? British Medical Journal,1, 318-320).
Οι επισκέψεις του ιατρικού προσωπικού στους θαλάμους αποτελούν μια επίσημη διαδικασία, κατά την οποία οι ασθενείς παρουσιάζονται ως «περιστατικά» μπροστά σε πολλούς ιατρούς και άλλους επαγγελματίες υγείας. Τα «περιστατικά» συζητούνται παρουσία των ασθενών, χωρίς αυτοί να μπορούν να συμμετάσχουν στη συζήτηση. Επιπλέον, υποβάλλονται σε εξέταση, ενώ τους παρακολουθούν τα μέλη της ιατρικής ομάδας.
Οι ασθενείς όχι μόνο πρέπειι να ενημερώνονται αλλά και να εμψυχώνονται.
Οι αιφνίδιοι θάνατοι των καρδιακών ασθενών πιθανώς οφείλονται στη συναισθηματική δυσφορία που βίωσαν κατά τη διάρκεια της ιατρικής επίσκεψης, η οποία επηρέασε ιδιαίτερα αρνητικά τον καρδιακό ρυθμό τους (Lynch, J.J. Thomas, S.A. Mills, M.E. Malinow,K. Katcher, A.H. 1974. The effects of human contact on cardiac arrythmia in coronary care patients. Journals of Nervous and Mental Disease, 158, 88-99). Πολλοί ασθενείς, ιδιαίτερα όσοι νοσηλεύονται σε μεγάλα και απρόσωπα νοσοκομεία, αναζητούν απεγνωσμένα πληροφορίες σχετικά με την ιατρική κατάσταση και τη θεραπεία τους.
Είναι φορές που παρανοούν ακούγοντας κάτι που λέγεται για κάποιο άλλο ασθενή, βγάζουν δικά τους συμπεράσματα και σε κάποιες περιπτώσεις διαμορφώνουν τις δικές τους πεποιθήσεις σχετικά με το πρόβλημα και την πορεία του. Είναι πολύ σημαντικό όπως έχουμε ήδη τονίσει οι ασθενείς όχι μόνο να ενημερώνονται αλλά και να εμψυχώνονται. Όχι με ψεύτικες ελπίδες. Αυτό σύντομα θα διαψευστεί και τότε θα διαρραγεί η σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ ιατρού και ασθενούς. Υπάρχουν πάντα αρκετές θετικές πλευρές ακόμη και στο πιο δύσκολο πρόβλημα που μπορούν να τονιστούν χωρίς να αλλοιώνεται η αλήθεια.
Ο ρόλος (και πάλι) της ενσυναίσθησης.
Προσωπική μου άποψη που θεωρώ ότι καθημερινά επιβεβαιώνεται, είναι ότι ακόμη και η πιο βαριά ασθένεια έχει εκείνα τα σημεία που μπορεί κανείς να προβάλει όχι για να παραπλανήσει αλλά για να ενθαρρύνει. Υπάρχουν πάντα θετικές προοπτικές που μπορούν να προβληθούν για το καλό του ασθενούς. Εδώ έχει θέση το κομμάτι της ενσυναίσθησης. Πολλοί ιατροί δυστυχώς μιλούν στον ασθενή τους σαν να τον εκδικούνται για την ανέμελη αισιοδοξία που επιδεικνύει. Προσπαθούν να τον προσγειώσουν με απότομο τρόπο. Αυτό είναι τεράστιο σφάλμα. Δε θα το έκαναν ποτέ για τον εαυτό τους ή για κάποιο αγαπητό τους πρόσωπο.
Μπορεί τυπικά και στυγνά να είναι επιστημονικά δικαιολογημένη η συμπεριφορά τους. Ανθρώπινα όμως και δεδομένου ότι οι άνθρωποι δεν είναι μόνο βιολογία αλλά και ψυχή είναι απαράδεκτη. Πρέπει ο ιατρός να αξιοποιήσει την έμφυτη αισιοδοξία ενός ασθενούς γιατί αυτή θα αποτελέσει πολλές φορές καλύτερο φάρμακο από οποιαδήποτε άλλη αγωγή. Η περίπτωση του εικονικού φαρμάκου (placebo) που κάποιες φορές παρατείνει τη ζωή ακόμη και σε ένα ανίατο καρκίνο είναι ένα δείγμα του τι μπορεί να κάνει η εμπιστοσύνη του ασθενούς στην βοήθεια που προσφέρει ο ιατρός. Όμως επειδή το θέμα είναι πολύ μεγάλο θα επανέλθουμε στο επόμενο άρθρο μας.
Αισιοδοξία ασθενών και Υγεία. Νικόλαος Παναγιωτόπουλος, Καρδιολόγος Μαρούσι.