Η επικοινωνία όπως τη βλέπει ο ασθενής

Επικοινωνία όπως τη βλέπει ο Ασθενής. Καρδιολόγος Μαρούσι Παναγιωτόπουλος

Η επικοινωνία ασθενούς- ιατρού,από την πλευρά του ασθενούς. Το άγχος.

Μια πολύ σημαντική συζήτηση που αφορά την επικοινωνία ασθενούς- ιατρού είναι  να καταλάβουμε πως τη βιώνει  ο ασθενής. Επισκέπτεται τον ιατρό του με το άγχος κάποιου προβλήματος που τον απασχολεί. Αν μάλιστα αυτή η επίσκεψη είναι η πρώτη ή αφορά κάποιο οξύ πρόβλημα, τα πράγματα είναι πολύ πιο έντονα. Το άγχος αυτό που αισθάνεται είναι πιθανό να επηρεάζει την ικανότητά του να επικοινωνεί αποτελεσματικά, να εξηγεί τι εννοεί και να ακούει τις πληροφορίες που του παρέχει ο ιατρός ή ο νοσηλευτής.

Αποτελέσματα ερευνών δείχνουν ότι όταν ο ιατρός είναι αναλυτικός, απλός και προσιτός σε όσα του λέει, το άγχος αυτό περιορίζεται σημαντικά. Το άγχος και η ανησυχία αντιμετωπίζονται όταν του δίνονται με κατανοητό τρόπο πληροφορίες για τη φύση του προβλήματός του, τις ιατρικές εξετάσεις στις οποίες θα υποβληθεί και τις διαδικασίες που θα ακολουθηθούν. Τότε ο ασθενής βελτιώνει σημαντικά και την αρνητική  αντίδρασή του και πείθεται να συνεργαστεί ενεργητικά. (Clark, C.R, 1997, Creating information messages for reducing patient distress during health care procedures. Patient Education & Counseling, 30, 247-255 / Martin D, 1996, Pre- operative visits to reduce patient anxiety: A study, Nursing Standards, 28, 33-38).

Οι πληροφορίες πρέπει να είναι κατανοητές από την πλευρά του ασθενούς.

Σε δύο σημεία θα σταθούμε ιδιαίτερα. Το πρώτο είναι ότι οι πληροφορίες πρέπει να είναι κατανοητές από τον ασθενή. Αυτό προϋποθέτει ότι είναι ιδιαίτερα κατανοητές από τον ίδιο τον ιατρό. Μα είναι δυνατό να μην είναι ξεκάθαρες πληροφορίες που δίνει ένας ιατρός για τον ίδιο; Και βέβαια. Πολλές φορές είναι τόσο τυποποιημένες που όταν ο ασθενής χρειαστεί διευκρινήσεις και ο ίδιος ο ιατρός δεν ξέρει πως να τις διευκρινίσει. Για να είναι κατανοητός ο ιατρός πρέπει να έχει το θέμα που θα διαπραγματευτεί ξεκάθαρο στο μυαλό του. Πρέπει ακόμη να έχει ξεκαθαρίσει ποιος είναι αυτός που έχει απέναντί του. Ποιος είναι ο ασθενής του; Ποιο είναι το φύλο, η ηλικία, η καταγωγή, ο τόπος κατοικίας, οι θρησκευτικές του πεποιθήσεις, η μόρφωση, η οικογενειακή του κατάσταση, ακόμα και η ικανότητά του να ακούει και να αντιλαμβάνεται. 

Από όλα αυτά και άλλα πολλά, από την αίσθηση που δημιουργεί στον ιατρό ο συνομιλητής του θα εξαρτηθεί η γλώσσα, το ύφος, τα παραδείγματα που θα χρησιμοποιηθούν, η συχνότητα επανάληψης των ίδιων εννοιών κλπ. Και φυσικά κατά την παράθεση δεδομένων ο ιατρός πρέπει να αξιολογεί το βαθμό κατανόησής τους κάνοντας κάποιες παρατηρήσεις και ερωτήσεις που να προϋποθέτουν την απάντηση του ασθενούς.

Η σημασία της ακρίβειας  των πληροφοριών.

Το δεύτερο σημείο αφορά στην ακρίβεια των πληροφοριών. Η προσπάθεια αλλοίωσης ή παράλειψης  των αντικειμενικών στοιχείων είναι καταστροφική για πολλούς λόγους. Πολλοί ασθενείς συχνά ανατρέχουν στο διαδίκτυο για να αποκτήσουν από άλλες πηγές τη δική τους πληροφόρηση για το πρόβλημά τους, άλλοι από αυτούς έχουν ήδη επισκεφθεί και άλλο ιατρό ή έχουν μιλήσει με ανθρώπους που αντιμετώπισαν το ίδιο πρόβλημα.

Γενικά σήμερα η γνώση κυκλοφορεί και αν ο ασθενής συλλάβει τον ιατρό του να ψεύδεται ή να παραποιεί  την αλήθεια η εμπιστοσύνη του κλονίζεται. Και αυτό ασφαλώς είναι καταλυτικό για το μέλλον. Μια σχέση όπως αυτή ιατρού και ασθενούς είναι εξαιρετικά λεπτή και πρέπει να στηρίζεται στην απόλυτη ειλικρίνεια και την αμοιβαία εμπιστοσύνη. Ακόμη και αν ο ασθενής ακούσει χωρίς αμφισβήτηση και αποδεχθεί πλήρως όσα του λέει ο θεράπων του ο χρόνος θα έρθει να διαψεύσει κάθε ανακρίβεια και αναλήθεια και τότε το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο.

Πρέπει ο ασθενής να γνωρίζει τη σοβαρότητα ή την επικινδυνότητα μιας κατάστασης;

Εδώ προκύπτει ένα πολύ σημαντικό ερώτημα. Αν ο ασθενής έχει μια πολύ σοβαρή νόσο όπως ο καρκίνος, η βαριά καρδιακή ανεπάρκεια, μια καταστροφική εγκεφαλική πάθηση, πρέπει ή δεν πρέπει ο ιατρός να είναι απόλυτα ειλικρινής. Εδώ θα μου επιτρέψετε να καταθέσω την προσωπική μου εμπειρία που αποδέχονται και πολλοί στη διεθνή βιβλιογραφία. Ο ασθενής οφείλει να γνωρίζει ότι πάσχει από κάτι «σοβαρό». Δεν είναι έντιμο ενώ πρέπει να δώσει μια πολύ σοβαρή μάχη για τη ζωή του, ενώ πρόκειται να υποβληθεί σε σοβαρές και επικίνδυνες για τη ζωή του επεμβάσεις ή θεραπείες, αυτός να αγνοεί την κατάσταση της υγείας του.  Υπάρχουν ύστερα μια σειρά από εκκρεμότητες που πιθανώς θα ήθελε να διευθετήσει και να βάλει σε άλλη διάσταση. Από τη σχέση του με την οικογένειά του μέχρι τη σχέση του με το Θεό, με τις τράπεζες, τα κληρονομικά και ότι άλλο φανταστεί κανείς.

Από εκεί και πέρα ο ιατρός μπορεί να αντιληφθεί πόσες λεπτομέρειες θέλει και αντέχει κανείς. Υπάρχουν αυτοί που θέλουν να μάθουν τα πάντα και μπορούν να τα διαχειριστούν δυναμικά και εκείνοι που δε θέλουν να ξέρουν τίποτε ή κάποια ελαφρά εκδοχή της αλήθειας. Από τη στιγμή που ξέρουν ότι υπάρχει κάτι σοβαρό οι λεπτομέρειες συζητούνται.

Ικανοποίηση των ασθενών ως προς  το χρόνο αναμονής και την απόδοση προσοχής.

Παρότι οι επαγγελματικές ικανότητες του ιατρού και η ποιότητα της επικοινωνίας  αποτελούν σημαντικούς παράγοντες και για τις δύο πλευρές, η ικανοποίηση των ασθενών σχετίζεται ταυτόχρονα και με άλλα στοιχεία, όπως το χρόνο αναμονής, τα συναισθήματα κατάθλιψης ή άγχους που βιώνουν και το βαθμό προσοχής που θεωρούν ότι τους δίνει ο ιατρός τους. Οι ιατροί έχουν την τάση να παραβλέπουν κάποια από αυτά τα στοιχεία  (ιδιαίτερα το χρόνο αναμονής και την απόδοση προσοχής) όταν αξιολογούν την αποτελεσματικότητα της αλληλεπίδρασης.

Λόγω αυτού, συχνά  υπάρχει σχετικά χαμηλή στατιστική συσχέτιση ανάμεσα στο βαθμό ικανοποίησης των ιατρών και σε εκείνο των ασθενών, ενώ διαφορές απαντώνται και στις εκτιμήσεις της κάθε πλευράς ως προς το αν και μέχρι ποιο σημείο η φροντίδα που παρασχέθηκε ήταν αποτελεσματική. Δεδομένου ότι και οι δύο πλευρές προσφέρουν η καθεμιά τη δική της μοναδική και ειδική γνώση στη συνάντηση, είναι εξαιρετικά σημαντικό να ακούγονται οι απόψεις και των δύο και οι όποιες αποφάσεις να λαμβάνονται από κοινού. (Di Matteo M.R., Martin L.R., 2011, Εισαγωγή στην ψυχολογία της Υγείας,  Αθήνα, Πεδίο).